Büyük Kabotaj Nedir? – Denizlerde Egemenliğin Hukuki ve Tarihsel Yolu
Denizlerin hâkimi yalnızca dalgaların sesi değildir; aynı zamanda bir milletin egemenlik iddiasının sessizca başlayıp yasal zeminde sistemleştiği alandır. Bu perspektifle bakıldığında, Büyük Kabotaj ya da yaygın adıyla Kabotaj Kanunu yalnızca bir hukuk düzenlemesi değil, aynı zamanda bir ulusal kimlik, bir egemenlik bildirgesidir. Bu yazıda, “Büyük Kabotaj nedir?” sorusunu tarihsel arka plan, günümüzdeki akademik tartışmalar ve ulusal/uluslararası bağlamda ele alacağız.
1. Tarihsel Arka Plan: Egemenliğin Denizlerdeki Yansıması
19. yüzyılın sonlarından itibaren, deniz taşımacılığı ve limancılık alanında devletler arası sınırlar karasal ölçütlerle birlikte denizlerde de geçerli hâle gelmiştir. Bu bağlamda, kabotaj kavramı — bir devletin kendi limanları arasında yük ve yolcu taşımacılığını yalnız kendi bayraklı gemilere tanıma hakkı — şekillenmiştir. ([DergiPark][1])
Türkiye bağlamında, Osmanlı İmparatorluğu döneminde sınırlandırılmış olan deniz egemenliği, kapitülasyonlara bağlı olarak yabancı gemi ve şirketlerin liman-araç taşıma faaliyetlerine açık bir hâl almıştı. ([Yat Marina][2])
1923’te imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılması zemininde, 19 Nisan 1926’da kabul edilen 815 sayılı “Türkiye Sahillerinde Nakliyatı Bahriye (Kabotaj) ve Limanlarla Kara Suları Dahilinde İcrayı San’at ve Ticaret Hakkında Kanun” ile 1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe giren düzenleme, Türk deniz taşımacılığı alanında bir dönüm noktası olmuştur. ([Hukuk Ansiklopedisi][3])
Bu kanun sayesinde, Türkiye kıyılarında limanlar arasında yük‑yolcu taşımacılığı, römorkaj, liman hizmetleri ve benzeri faaliyetler yalnız Türk bandıralı gemiler ve Türk vatandaşlarına tanınmıştır. ([GDH Digital][4])
Bu bağlamda “Büyük Kabotaj” tabiri, bu yasal düzenlemenin hem kapsamının hem de taşıdığı sembolik değerin büyüklüğüne işaret eder: denizlerde tam hâkimiyet, ulusal müdahale ve yerli denizcilik sektörünün kuruluşu.
2. Akademik Tartışmalar: Etkiler, Sınırlar, Güncel Görünümler
Akademik çalışmalar, kabotaj hakkının uygulanmasının hem ekonomik hem stratejik etkilerini tartışmışlardır. Örneğin, bir makalede deniz taşımacılığının özgürlüğü, ulusal egemenlikle nasıl çatışabileceği üzerinde durulmuştur. ([DergiPark][1])
Bir yandan, kanunun yürürlüğe girmesiyle Türkiye’de deniz taşımacılığı ve liman faaliyetlerinde yerli sektörün gelişimi yönünde adımlar atılmış; tersane yatırımları, denizcilik eğitimi ve yerli gemi üretimi gibi hususlar gündeme gelmiştir. ([Yat Marina][2])
Öte yandan eleştiriler şunları içerir: Yabancı yatırımların sınırlanması, rekabetin daralması; liman ve taşımacılık hizmetlerinde yüksek maliyet; Türk bayraklı gemilerin uluslararası pazarda rekabet gücü gibi sorunlar. ([Egitimler][5])
Günümüzde de tartışmalar sürmektedir: Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, kıyı şeridinin uzunluğu, deniz yollarının taşıma maliyetine göre avantajı… Ancak kabotaj hakkı kapsamında Türk bayraklı gemilerin iç liman taşımacılığındaki payı hâlâ istenilen düzeye çıkmamıştır. ([tarihvakti.com][6])
Dolayısıyla “Büyük Kabotaj”, yalnızca geçmişin bir kazanımı olarak değil; günümüzün denizcilik politikaları, lojistik stratejileri ve uluslararası rekabet bağlamında da yeniden değerlendirilmesi gereken bir konu olarak öne çıkmaktadır.
3. Neden Önemli? Ekonomi, Egemenlik ve Sürdürülebilir Denizcilik
Kabotaj hakkının gerçekleşmesi, bir ülkenin sadece kara sınırlarındaki değil, deniz sınırlarındaki hâkimiyetini de tesis etmesi anlamına gelir. Bu, ekonomik bağımsızlık ve ulusal güvenlik açısından kritik bir adımdır. Türkiye için 1 Temmuz’u takip eden “Denizcilik ve Kabotaj Bayramı” bu sembolik değerin hatırlanmasıdır. ([İstanbul Barosu][7])
Ekonomik açıdan, kabotajın yerli gemi işletmelerine ve denizcilik sektörüne ivme kazandırması beklenmiştir. Liman hizmetleri, bakım‑onarım, kılavuzluk, romörkör işlemleri gibi alanlarda yerli uzmanlık geliştirilmiştir. Ancak bu dönüşümün hızı, küresel rekabet ortamı ve teknolojik değişimlerle yeterince paralel olmayabilir.
Stratejik açıdan, deniz taşımacılığı ve liman hizmetleri ülkenin dışa bağımlılığını azaltma potansiyeline sahiptir. Bu bakımdan “büyük kabotaj” bir bakıma iç liman taşımacılığında güçlü bir yerli altyapı ve ulusal gemi filosu kurma hedefini simgeler.
Geleceğe bakıldığında, denizcilik alanında yeşil dönüşüm, lojistik zincirlerinin dijitalleşmesi ve küresel emniyet‑çevre standartlarının yükselmesi gibi dinamikler, kabotaj hakkının uygulanabilirliğini ve rekabet gücünü tekrar gündeme taşımaktadır.
Sonuç: “Büyük Kabotaj” bir Geçmiş Değil, Sürekli Bir Mücadeledir
“Kabotaj ne ile ilgilidir?” sorusunun ötesinde, “Büyük Kabotaj nedir?” sorusu bizlere şöyle bir öneride bulunur: Egemenlik, ekonomi ve denizcilik alanlarının kesiştiği noktada yasal zeminin gücünü ve sınırlılığını birlikte okumak. Bu bağlamda şu sorularla düşünmeyi sürdürebiliriz:
– Denizlerde tam hâkimiyet, yalnızca yasal bir düzenlemeyle mi sağlanır? Yoksa altyapı, teknoloji ve küresel rekabet gücü gibi unsurlar da eş derecede belirleyici midir?
– Yerli denizcilik sektörünü korumak adına getirilen sınırlamalar (örneğin yabancı gemilerin iç liman taşımacılığına katılmaması), uzun vadede rekabet gücünü zayıflatma riski taşımaz mı?
– Küreselleşen dünyada, liman hizmetleri, lojistik ve gemi taşımacılığı alanında “yerel” ve “uluslararası” arasındaki denge nasıl kurulmalıdır? Bir ülkenin deniz taşımacılığında özgürlüğü, uluslararası serbestlikle çeliştiğinde hangi değer öncelikli olmalıdır?
Bu sorular üzerinde düşünmek, “Büyük Kabotaj” kavramını yalnızca tarihsel bir yasa olarak değil; bugünün denizcilik stratejileri ve geleceğin lojistik vizyonu açısından da canlı bir tartışma konusu haline getirir.
[1]: “Dünden Bu Güne Kabotaj ve Türk Denizciliğindeki Yeni İvmelenmeler”
[2]: “Denizlerde Egemenliğin Simgesi: Kabotaj Bayramı’na Giden Yol”
[3]: “Kabotaj Kanunu / Kanunlar / Mevzuat / Hukuk Ansiklopedisi”
[4]: “Tarihte Bugün: Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi”
[5]: “Kabotaj Kanunu: Türk Denizciliğinin Temeli – Egitimler.INFO”
[6]: “1 Temmuz Kabotaj Bayramı: Denizlerde Egemenliğimizin Sembolü”
[7]: “1 Temmuz Kabotaj ve Denizcilik Bayramı – İstanbul Barosu”